پرسش :

علت اختلاف نظر مراجع تقلید، در اعلام اول ماه رمضان و عید فطر چیست؟ آیا در گذشته این اختلاف بوده است؟


پاسخ :
اختلاف نظر مراجع تقلید در ثبوت اول ماه، امرى نیست که تازه به وجود آمده باشد؛ بلکه در گذشته نیز این مسئله، در نزد ایشان مورد فکر و نظر بوده است. عوامل متعددى باعث اختلاف نظر گردیده است که موارد ذیل را مى توان از مهم ترین آنها دانست:

1. اعتبار اتحاد افق؛ عده اى بر این باورند که اگر هلال ماه، در نقطه اى از کره زمین دیده شود ـ که افق در آنجا با جاهاى دیگر تفاوت داشته باشد ولى در شب مشترک باشند ـ اول ماه در آن مکان ها ثابت مى شود. در مقابل این نظریه، فقهایى هستند که اتحاد در افق را معتبر مى دانند و معتقدند: اگر هلال ماه در شهرى دیده شود که افق آن، با شهر یا کشور دیگر اختلاف داشته باشد، اول ماه از نظر شرعى براى شهر دوم ثابت نمى شود. بدیهى است طبق نظر اول به طور معمول، اول ماه یک روز زودتر ثابت مى شود.

2. اعتبار حکم حاکم؛ حجیت و نفوذ حکم حاکم میان فقیهان، نظرى مشهور است؛ ولى برخى از آنان، حکم حاکم را در رؤیت هلال ماه معتبر نمى دانند.

3. شهادت بینه نزد حاکم؛ گاه مجتهد جامع شرایط، از شهادت کسانى که ماه را دیده اند، اطمینان پیدا مى کنند و بر این اساس ثبوت اول ماه را اعلام مى دارند. چه بسا ممکن است به جهت فقدان برخى شرایط، براى مجتهد دیگرى این اطمینان حاصل نشده باشد.

اختلاف فقیهان در امور یاد شده، به جهت اختلاف در یک سرى از مبانى نظرى و اصول فکرى است که آرا و افکار متفاوتى را برمى تابد. نظریه پردازى مختلف در ادبیات و اصول فقه، برداشت متفاوت از آیات و روایات و اختلاف نظر در سند احادیث و شناخت راویان، به طور طبیعى موجب تفاوت در بعضى از فتاوا مى شود.
  
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده ویژه ماه مبارک رمضان، گروه محققان، دفتر نشر معارف، 1385.